Etnologia.pl

O serwisie
Zadaniem, jakie stawiamy przed sobą, jest uwolnienie etnologii z jej akademickiej niedostępności; wykazanie, jak daleko i szeroko poza mury uczelni może sięgać ...
czytaj...

Etnologia.pl poleca

Etnologiczne spojrzenie na rzeczywistość

Serwis etnologiczny

Literatura

„W chwili gdy obwód elektryczny ulega przeciążeniu, jako pierwszy psuje się bezpiecznik. Element ten, niezdolny znosić równie wysokie napięcia jak reszta obwodu elektrycznego, umieszczany jest w sieci elektrycznej celowo […] Gdy bezpiecznik ulega przepaleniu, cały obwód przestaje działać” (s. 7).

Poprzez ten wyrazisty przykład wprowadza nas Zygmunt Bauman w tematykę dysproporcji społecznych. Książka ta jest świetnie napisanym studium poświęconym najciemniejszym aspektom globalizacji, o których wolelibyśmy nie wiedzieć. Przytoczony wyżej opis zasad działania i konstrukcji obwodu elektrycznego przeciwstawiony jest innej konstrukcji, dużo bardziej skomplikowanej, w której jednakże pomija się, wydawałoby się, zdroworozsądkowe i oczywiste reguły konserwacji i bezpieczeństwa. Tą konstrukcją jest, według Baumana, społeczeństwo.

Zdaniem autora, „najdramatyczniejszym problemem” globalizacji i całego współczesnego świata są pogłębiające się nierówności. Przyczyn jest wiele: kultura nastawiona na konsumpcjonizm, błędne przekonanie o tym, że „zły stan techniczny” części społeczeństwa może mieć negatywne konsekwencje tylko dla tej części, a nie dla całości, bezpośrednie wiązanie ubóstwa z przestępczością i wiele innych.

Straty uboczne (collateral damage) to termin zaczerpnięty z dyskursu amerykańskich sił militarnych, oznaczający „uboczne”, „niezamierzone”, „niezaplanowane” straty towarzyszące np. interwencjom „pokojowym” w Iraku czy Afganistanie. Nie chodzi tu oczywiście jedynie o straty materialne czy terytorialne, ale także straty ludzkie. W tym kontekście przymiotnik „uboczny” wydaje się wysoce niestosowny. Tym samym, zachodni dyskurs polityczno-społeczny rości sobie prawa do oceny sytuacji, pozwalając sobie na ocenę tego, czyja śmierć będzie potraktowana jako zjawisko „uboczne”, tzn. z premetydacją wliczone w cenę. Skoro mówimy o warunkach narzuconych przez bogatą Północ, wspomniane straty nie będą dotyczyły jej bezpośrednio – chodzi raczej o skutki jej działań, które dotykają biedniejszego Południa bądź ludzi należących do tzw. podklasy, czyli istniejących w społeczeństwie, ale przez to społeczeństwo odrzucanych, jako niepotrzebny element, nieprzynoszący żadnych korzyści. Jak twierdzi autor „myślenie w kategoriach strat ubocznych milcząco zakłada uprzednio istniejącą nierówność praw i szans, przy jednoczesnym przyjęciu a priori nierównomiernego rozkładu kosztów podjęcia (bądź powstrzymania) działań (11)”.

Katastrofy naturalne (Bauman podaje przykład huraganu Katrina, który w 2005 dotknął Nowy Orlean), choć postrzegane jako przypadkowe, bezstronne, będące tzw. siłą wyższą, mają swoje konsekwencje które już przypadkowe nie są. Ubóstwo, zmarginalizowanie, brak wykształcenia i pracy wpływają znacząco na prawdopodobieństwo stania się „ofiarą uboczną” I właśnie ta prawidłowość, mówi autor, jest dziś jedną z najistotniejszych kwestii dotyczących nierówności społecznych.

W poszczególnych rozdziałach wymieniono i scharakteryzowano zjawiska ekonomiczno-gospodarcze, które, proporcjonalnie do cywilizacyjnego „postępu”, przyczyniają się do pogłębiania przepaści między bogatymi a biednymi. Paradoksalnie, to działania globalizacyjne są tego najpoważniejszą przyczyną i to one „nakręcają” postępujące dysproporcje. A przecież to jaki jest wskaźnik przestępczości, dostępu do opieki medycznej, jakie jest prawdopodobieństwo choroby psychicznej dla ogółu społeczeństwa jest uzależnione od drabiny nierówności. I tak, Japonia czy Szwajcaria, będące na jej dole są krajami, gdzie wszystkim żyje się najlepiej. Stany Zjednoczone, które posiadają największy odsetek krezusów (znacznie większy niż Szwajcaria czy Japonia), charakteryzują się natomiast największymi na świecie dysproporcjami społeczno-gospodarczymi.

Wydaje się, że w dobie ultraglobalizacji i kultury konsumpcyjnej, która chyba już dawno osiągnęła swoje apogeum, takie książki jak Straty uboczne są szalenie potrzebne. Nie sposób dalej mówić o globalizacji tylko w jej cząstkowym aspekcie, czyli jedynie z perspektywy krajów, które ją napędzają i z niej żyją. Problem jednak polega na tym, że zapatrzeni w rosnące dobra konsumpcyjne, nie zauważamy jaka jest ich rzeczywista cena.

Etnologia.pl